Eğitimde Vizyon, Misyon ve Değer Sorunu

Eğitim süreci ile en genel anlamda amaçlanan şey, eğitilene bir şekil vermektir. Her toplumun ya da sistemin, arzuladığı bir insan profili bulunur. Toplum ya da ülkeler, bireyine ya da vatandaşına bu arzulanan profili kazandırmak ister ve bu amaçla en çok, eğitim sisteminden yararlanır. Eğitim sistemlerinde bu özellikler listesi, hedefler ya da amaçlar olarak adlandırılır. Ülkelerin eğitim programlarının hedefler ya da amaçlar bölümüne bakıldığında, arzulanan insan profilinin genel özellikleri görülecektir.
Önemli olan, bu profilin hangi özellikleri içerdiğidir. Her eğitim sisteminin, kurucularının yaşam felsefelerini ve hayata bakış açılarını yansıtan özellikleri kapsar. Örneğin demokratik toplumlarda demokratik değerler, Müslüman toplumlarda İslami değerler, materyalist toplumlarda ise materyalist değerler, arzulanan insan tipinin çerçevesini belirler ve bu çerçeve, eğitim sistemi ve uygulamaları aracılığıyla yeni yetişen nesle kazandırılması amaçlanır.
Özellikle son dönemlerde herhangi bir sistem kurgulanırken ilk olarak “vizyon” “misyon”, “değer” ve “hedef” kavramları ile ifade edilen bir takım tespitler yapılarak işe başlanmaktadır. Böylelikle daha sistematik, işlevsel ve bütünlük içerisinde bir yapının kurgulanması amaçlanmaktadır.
Bütün kurum ve kuruluşlar ya da sistemlerin olduğu gibi eğitim sistemi ya da eğitim kurumlarının da vizyonlarının belirlenmesi önemsenmektedir. Vizyonun kelime anlamı görme, görüş, öngörü, önsezi, hayal gücü, düş, rüya gibi birçok manaya gelen bu sözcük,  ulaşılmak istenen uzak amaçları ifade eder. Uzun bir gelecekte ulaşılmak istenen durum, kendiliğinden gerçekleşmeyecek ama gerekli emek ve çaba harcanırsa başarılabilecek ideal, içinde bulunulan şartlarla uzak amaçların birleştirilmesidir. Vizyonla birlikte misyonun, değerlerin ve hedeflerin belirlenmesi gerekir.
Vizyonun hemen ardı sıra “misyon” başlığı ile belirlenen vizyonun gerçekleşmesinde kurum ya da sistem olarak yüklenilen sorumluluk ya da görevler ana hatları ile ifade edilmektedir. Görev anlamına gelen misyon, bir kurum ya da kuruluşun var oluş nedenini ifade eder. Yani bir kurum, kuruluş, işletme, dernek veya vakıf neden vardır? Varlık nedeni nedir? Toplumdaki görevi nedir? Neyi üretecek? Hangi hizmeti verecek? gibi soruların cevabıdır misyonu ifade etmektedir. Yani vizyon belirtildikten sonra o vizyon doğrultusunda örgütün üstlendiği görev olarak ifade edilebilir.
Vizyon ve misyonu kurgularken göz önünde tutulması gereken bir başka değişken ise “değerler”dir. Değerler bir gruba ya da topluma mensup olanların dikkate almaları veya uymaları gereken genelleşmiş ahlaki inançlar olarak ifade edilebilir. Değerler kişi, grup ve toplum yaşamını biçimlendirmede birer ölçüt işlevi görürler. Kimin yanlış, kimin doğru davranış gösterdiğine bu değerlere bakılarak karar verilebilir. Yani vizyon doğrultusunda misyonunu yerine getirirken her yol meşru olmayacak, bir değerler manzumesi bireye, gruba veya topluma yol gösterecektir.
Vizyon, misyon ve değerler dikkate alınarak bir sonraki aşamada belirlenecek olan şey ise “amaçlar”dır. Amaçlar, faaliyetlere yön veren ve faaliyette bulunanları bir bilinç ve kontrol altında davranmaya sevk etme gibi bir işleve sahiptir. Nereye gidileceği bilinir ve belirginleştirilirse nasıl gidileceğini belirlemek daha kolay olacaktır.
Amaçlar ise hiyerarşik olarak kendi içerisinde uzak, genel ve özel amaçlar olmak üzere üç başlık altında ele alınmalıdır.
Uzak amaçlar çok genel bir ifadeyi içerir ve çok kapsamlıdır. Onlarca yıllık bir süreç sonunda ulaşılmak istenilen durumu ifade edebilir. Vizyona oldukça yakın bir anlam ve içeriğe sahiptir. “İyi insan ya da etkili insan yetiştirmek”, “Müslüman ya da modern bir toplum ortaya çıkarmak” gibi ifadeler uzak hedeflere örnek olarak verilebilir.
Genel amaçlar, uzak amaçlara göre belirlenir ve onlara göre daha somuttur. “Kur’an ve sünnete göre hareket eden bireyler ve onlardan oluşan bir toplum”, “bilim ve teknolojinin gereklerini yerine getiren birey ya da toplum”, “evrensel değerlerle donanmış birey ya da toplum” yetiştirmek, orta vadeli hedeflere örnek olarak verilebilir.
Özel amaçlar ise genel amaçlara paralel olarak belirlenen, daha somut ve gözlenebilir özellikleri kapsar. Altı ay ya da bir senelik gibi faaliyetlerin sonunda varılacak hedefler niteliğini taşır. “Allah (CC)’a kulluğun şartlarını bilen, gereklerine inanan ve yerine getiren Müslüman bir insan ya da toplum”, “Namaz, oruç, hacc vb. ibadetlerin şartlarını bilen, gerekliğine inanan ve yapan bireyler” yetiştirmek, özel amaçlara örnek olarak verilebilir.
Bu aşamada öncelikle vizyon, misyon ve değerlerin belirlenmesi ve çerçevesinin çizilmesinin gerektiği belirtilmelidir. Vizyon, misyon ve değerlerin belirlenmesinde ilgili eğitim kurumu, kuruluşu ya da hareketinin liderleri ile onun yakın çalışma arkadaşları söz sahibi olmalıdır. İlgili kişi ya da komisyonlarda yapılan tartışmalar sonunda, bir eğitim kurumu, kuruluşu ya da hareketinin vizyonu, misyonu ve değerleri ortaya konulmalıdır.
Referansı Kur’an ve Sünnet olan, İslam Dini odaklı bir yaşam biçimini benimsemiş insanların birlikteliği ile ortaya çıkmış ve özellikle çalışmalarını eğitim konusuna ayırmış bir sivil toplum kuruluşunun eğitim vizyonu genel olarak şu çerçevede biçimlendirilebilir:
“Kaynağını Kur’an ve Sünnetten alan tevhid inancı temelinde şekillenmiş; ehli sünnet vel cemaat anlayışına uygun bir kulluk anlayışı ile kendine, toplumuna ve tüm insanlığa mutluluk ve huzur getirmek üzere zamanını, emeğini ve diğer imkanlarını seferber eden; bilgi, duygu, düşünce ve davranışları İslamlaşmış, bilinçli ve duyarlı bireyler yetiştirmek; böylelikle daha mutlu, huzurlu ve yaşanılabilir bir dünyanın kurgulanmasına katkı sunmak”.
Böyle bir vizyona sahip bir sivil toplum kuruluşunun misyonu ise;
“Başta gönüllü çalışanları ve gönül verenleri olmak üzere ulaşabilen tüm insanların, sivil toplum kuruluşunun temel değerleri kapsamında ve doğrultusunda bilgilenmeleri, bilinçlenmeleri ve duyarlı hale gelmeleri için etkinliklerde bulunmak; seminerler, konferanslar, eğitim kampları düzenlemek; farklı kitlelere dönük eğitim programları hazırlamak/geliştirmek; bu çerçevede değer ve kültür aktarımını sağlamak üzere doğrudan ya da dolaylı, yüzyüze ya da uzaktan eğitim ve kültürleme araçları geliştirerek onlardan etkin biçimde yararlanmak yoluyla yakındaki ve uzaktaki kesimlere mesajlarını ulaştırmak; buna dönük kısa ve uzun vadeli eğitim planlamaları ve uygulamalarında bulunmaktır”.
Bu vizyon ve misyon tanımlamasına ilişkin değerler kapsamında ise Enderun Eğitim Vakfının temel değerleri şu şekilde sıralanabilir:
•   Kur’an ve Sünnete uygunluk,
•   Kulluk,
•   Allah (CC)’ın rızasına dönüklük,
•   Tevhin inancı ve duyarlığı,
•   Hak ve sorumluluk dengesi,
•   Adalet,
•   Fedakarlık, yardımlaşma ve dayanışmaya dönüklük,
•   Hukukun üstünlüğü,
•   Gelişim ve değişime açıklık,
•   …
Bu değerlere yenileri eklenebilir/eklenmelidir.
Bununla birlikte yukarıda belirtildiği üzere herhangi bir sivil toplum kuruluşunun vizyonu, misyonu ve değerleri öncelikle, ilgili kuruluşun yönetici ve yönetim kurulu üyeleri olmak üzere tüm gönüllüleri ve çalışanlarının katılımı ile belirlenmelidir. Vizyon, misyon ve değerlerin paylaşılmışlık düzeyinin, bu doğrultuda mesafe kat edebilmenin önemli bir önşartı olduğu unutulmamalıdır.
Bu evreden sonra yapılması gereken, eğitimsel amaçların belirlenmesidir. Gelecek yazımızda; vizyon, misyon ve değerlere ilişkin bu belirlemelere uygun düşebilecek eğitsek amaçlar be bu amaçların bireysel, toplumsal, siyasi, ekonomik vb. temelleri ele alınılmaya çalışılacaktır.
Selam ve dua ile…